گچ ماده پودر سفید رنگی است که بیشتر کاربرد های آن در بنایی ، ساختمانی ، گچکاری و گچبری دیوار و سقف و ستون های ساختمان میباشد.
گچ یک مصالح ساختمانی است که از سنگ گچ موجود در طبیعت بدست می آید. سنگ گچ به صورت سولفات دو کلسیم آبدار در منابع سطح زمین یافت می شود و پس از خرد شدن و انتقال به کوره به شکل پودرهای بسیار ریز سفید رنگ برای مصارف ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرد.
این نوع مصالح در صنایع مختلف کاربرد دارد اما از جمله کاربردهای رایج آن مربوط به صنعت ساختمان است. کار با این مصالح ساختمانی دارای پیچیدگی و ریزه کاری مخصوص به خود می باشد، از این رو برای استفاده از آن به مهارت و ترفندهای خاص نیازمند است.
گچ را چگونه بسازیم؟
گچ ماده ای است معدنی که در طبیعت به صورت سنگ گچ وجود دارد ،سنگ گچ با فرمول شیمیاییCaso4+2H2O (سولفات کلسیم آبدار) شناخته می شود و یکی از ارزنده ترین مواد ساختمانی به شمار می رود.
در طبیعت سنگ گچ بصورت خام است که درون آن ۴ الی ۵ مولکول آب بصورت متبلور وجود دارد، این ماده جزء سنگ های رسوبی تخریبی محسوب می شود و بصورت محلول در آب دریا وجود دارد. هنگامی که در نقاطی از دریا، آب تبخیر شود این ماده (سنگ رسوبی)دیگر نمی تواند بصورت محلول باشد، بناچار مقداری از آن نا محلول شده و رسوب می کند سپس بر اثر فعالیت های شیمیایی ،این لایه سنگی که یک نوع ورقه شفاف است بصورت معادن گچی در می آید که از نظر زمین شناسی ارزش فراوان دارد.
خواص فیزیکی گچ و روش پخت آن:
سنگ گچ ورقه شفافی است که بر اثر شعله مستقیم آتش کدر می شود و نیاز به ۱۸۰ الی ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت دارد ،تا به گچ تبدیل شود .
در طول زمان پخت در کوره ۴ الی ۵ مولکول آب ذخیره درون خود را از دست می دهد و بصورت گچ زنده در می آید و در موقع ترکیب با آب ،مولکول های از دست داده را دوباره جذب می کند و بر اثر همین فعل و انفعالات افزایش حجم پیدا می کند که این، یکی از ویژگی های بسیار عالی گچ را نشان می دهد که برای قالب گیری بسیار مفید است زیرا کلیه فضاهای خالی قالب را پر می کند.
پس از حرارت دادن زمان نرم کردن گچ فرا می رسد که یا بوسیله دستگاههای تمام اتوماتیک انجام می شود و یا بصورت دستی آن را می کوبند.
سنگ گچ را در سه نوع کوره می پزند:
۱- کوره تنوری یا سنتی
۲- کوره تاوه ای
۳- کوره خفته گردنده
گچ هر چه در کوره حرارت ببیند سست تر و کم قدرت ترمی شود، به همین دلیل در ملات قیر چارو از گچ نیم پخته نیم کوب استفاده می کردند.
گچ از جمله مصالحی است که به علت خواص خود می تواند از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین می باشد تا استفاده به عنوان آژند (ماده های خمیری شکل که میان مصالح بنایی را پر می کند و نقش پیوند دهنده دارد جهت تیغه زنی وایجاد طاق ضربی )، اندود (ماده های خمیری شکل که با استفاده از دست یا ماله بر روی سفت کاری بنا کشیده می شود جهت آستروسفید کاری) وآمود ( رو کاری یا رو سازی بنا از جمله تزیینات گچ بری) بکار رود.بطور کلی تا آخرین مراحل کار ونصب سنگ باز هم گچ مورد نیاز است ، حتی در نقاشی ساختمان هم از گچ استفاده می شود.
گچ فقط در آب حل می شود و نسبت درصد آن با آب رابطه مستقیم دارد
انواع گچ به لحاظ شیوه ساخت عبارتند از
۱-گچ تیز
۲-گچ آستر کاری
۳-گچ بوم
۴-گچ خوش مایه
۵-گچ کشته
-گچ تیز (یا اصطلاحا تیزون) :در ظرفی به مقدار یک پیمانه آب ریخته و ۲ پیمانه گچ را به طور ملایم برکل سطح آب می پاشیم و پس از خیس خوردن اگر آب اضافی داشته باشد مقدار دیگری گچ داخل آن می پاشیم تا کاملا سطح آب را بپوشاند .سپس به هم می زنیم (اصطلاحا ورز می دهیم ) این گچ پس از استفاده شدن خیلی سفت و سخت می گردد.(یعنی خود گیری خود را انجام می دهد )
توجه :از گچ تیز بیشتر برای ساخت های قالب های مخصوص استفاده می شود .
-گچ آستر کاری :برای آستر کاری مخلوطی از گچ و خاک رس را که به نسبت ۲ پیمانه گچ و یک پیمانه خاک رس مخلوط می کنیم .چنانچه بخواهیم مقاومت گچ بیشتر باشد این نسبت می تواند به یک به یک نزدیک شود و بالعکس گاهی بدون خاک نیز استفاده شود
توجه :در تهیه این توع گچ هم باید سطح آب مورد نظر با گچ و خاک پوشانده شود
-گچ بوم :گچی که سفت و سخت است همانند عسلی (گچ عسلی : گچ ورز گرفته همانند عسل )اما کمی سفت تر ساخته می شود که هم می تواند با رنگ های پودری (رنگ پودری : رنگ مایه هایی که به شکل پودر خشک می باشد که به نسبت معلوم با گچ مخلوط شده و گچ رنگین حال می شود.) موجود ترکیب شود .برای زمینه کاری و هم اینکه قابلیت دمبر (دمبر :نام قلم گچبری است که با دم تیز آن گچ را برش می دهند) خوردن را داشته باشد در واقع باید در مقابل برش خوردن مقاوم باشد و خراشیده نشود.
برای ساخت این گچ تقریبا ۵/۱ (پیمانه )آب و یک پیمانه گچ مخلوط می شود (البته بستگی به نوع گچ دارد)
بوم کار :یعنی سطح زمینه کاری که با ملات گچ مخلوط با پودر رنگی دلخواه بوم سازی شده و زمینه برای کار و روسازی مهیا گردیده است .
-گچ خوش مایه :معمولا بر روی بوم به کار رفته و گچبری ها و گل و برگ سازی به وسیله آن صورت می گیرد .از اینرو برای ساخت گچ خوش مایه اولا گچ بایستی خوب الک شده و کاملا نرم باشد در ثانی به نسبت درصد آب و گچ بایستی بسیار دقت نمود چرا که اگر سفت شود قابل برش خوردن نیست و اگر نرم باشد نمی توان آن را به کار گرفت لذا ابتدا مقدار کمی گچ را در ظرفی به نسبت ۵/۳ پیمانه آب و ۱ پیمانه گچ آماده نمود می گذاریم خودش را بگیرد .\س از آزمایش و پیدا کردن پیمانه صحیح مقدار ترکیب آب و گچ برای ساخت کلی اقدام کنیم
-موارد استفاده از گچ خوش مایه
۱-ساختمان سازی اصطلاحا روسازی یا گل و برگ سازی
۲-ابزار زنی
ضخامت گچ خوش مایه برای کارهای گچبری
ضخامت گچ برای انواع گچ بری متفاوت است و می توان آن را به شرح زیر طبقه بندی کرد
۱-گچ اندازی با ضخامت ۲ الی ۳ میلیمتر
۲-گچ اندازی با ضخامت ۱ الی ۵ سانتی متر و یا بیشتر برای گچبری برجسته مانند دور قلاب سقفی ساخت حاشیه و غیره
۳-گچ اندازی به ضخامت ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر برای سر ستون و …چنگ و متیف و گل سازی و غیره
خواص گچ:
گچ خواص گوناگونی دارد که این خواص باعث نقش آفرینی این ماده تقریبا در تمام مراحل ساختمان سازی می شود.
۱- زود گیر بودن:
ملات گچ از جمله ملات هایی است که بسیار زود گیر بوده و در حدود ۱۰ دقیقه سخت می گردد. با توجه به این مزیت می توان از گچ در طاق زنی و ساخت تیغه های نازک که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، (ردیفی که قبلا چیده شده است) سخت شده ودر جای خود ایستا شود، استفاده کرد.
۲- ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن:
گچ تنها ملاتی است که در موقع سخت شدن ازدیاد حجم پیدا می کند و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی کند، این خاصیت گچ باعث پر شدن کلیه خلل در گچ ودر نتیجه باعث جلوگیری از ترک خوردن لایه گچ و جلوگیری از لانه سازی حشرات در آن می شود.
۳- مقاومت در برابر آتش سوزی:
گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو مولکول آب تبلور می باشد که اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار بگیرد این آب تبلور در برابر حرارت دوباره از گچ جدا شده و به صورت یک لایه نازک از آب در مقابل آتش قرار گرفته و برای مدت دو تا سه ساعت می تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت نماید.
۴- خاصیت اکوستیک بودن:
گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوبی دارد، بصورتی که تقریبا ۶۰ الی ۷۵ درصد این ارتعاشات را به خود جذب کرده و مانع از انعکاس آن می شود.
۵- خاصیت پلاستیک بودن:
نتیجه این خاصیت، شکل پذیری گچ به شکل ها و نقوش زیبا بوسیله هنر گچبری است.
۶- رنگ:
گچ پس از خشک شدن سفید رنگ می شود و جلوه زیبایی به ساختمان می دهد.
۷- خاصیت رنگ پذیری:
گچ پس از خشک شدن تقریبا هر نوع رنگی را به خود می گیرد.
۸- خاصیت ترکیب شدن با رنگ:
گچ می تواند با انواع رنگ ها اعم از معدنی و یا گیاهی ترکیب شود.
سخت شدن گچ:
پودر گچ دارای ۰٫۵ مولکول آب تبلور است که اگر در مجاورت آب قرار گیرد ۱٫۵ مولکول دیگر آب جذب کرده و با ۲ مولکول آب تبلور سخت شده و به سنگ گچ تبدیل می گردد، که البته به سختی سنگ گچ اولیه نیست؛ولی این مقدار سختی برای استفاده هایی که از گچ می شود کافی است.
۹- مقاومت گچ:
گچ در مقابل نیرو های فشاری ۳۰ کیلو گرم و در مقابل نیرو های کششی ۵ کیلو گرم مقاومت می کند، که برای استفاده در ساختمان کافی است
